Ağrı Dağı'nın yeniden patlama ihtimali var mı? Patlama olursa hangi yerleşim yerleri ve ne oranda zarar görür? Bu sorular ve daha fazlası habermizde.
Türkiye'nin en yüksek dağı ağrı dağı 5137 metre yüksekliğiyle rakibi yok. Ağrı Dağı aynı zamanda strato volkan yani patlama gücü son derece yüksek olan bir yanardağ.
Peki bu güç harekete geçer de patlarsa ne olur?
Öncelikle şunu belirtmem gerekiyor ki, "Ağrı Dağı patlar mıymış Koskoca dağ durduğu yerde duruyor. En son ne zaman patlamış ki" demeyin çünkü Ağrı Dağı son patlaması bundan sadece 180 yıl önce 2 Temmuz 1840 tarihinde gerçekleşti. Patlama sonucu dağın eteklerindeki Ahura Köyü şimdiki adıyla Yeni Doğan ve Aras Nehri kıyısındaki Aralık ilçesinde toplamda 2 bin 900 kişi hayattan koptu.
Ağrı Dağının 1840 yılındaki bu büyük patlamasına dair çizimler veya fotoğraflar ne yazık ki yok. Peki günümüz senaryosuna gelecek olursak bu heybet daha yeniden faaliyete geçer ve patlarsa ne olur ve nereye kadar zarar verebilir? Hangi bölgeler tehdit altında ve en önemlisi bu dağ patlarsa ne olur.
Bu Heybetli yanardağın kuvvetini daha iyi anlamak için Ağrı Dağının küçük bir versiyonu olarak görülen bir yanardağa da araştırma yapan Onur Benli, Amerika Birleşik Devletlerinin kuzeybatısında Washington eyaletinde bulunan Saint Helens Dağında incelemeler yaptı. Bu dağ Ağrı Dağının küçük çaplı bir versiyonu gibi görüyor. Yapı olarak da benziyor.
Jeolojik olarak da biraz benzerlikleri var. Yüksekliği yaklaşık 2 bin 500 metreydi yani Ağrı Dağının yarısından daha da az. Mart 1980'de 4.2 büyüklüğünde bir deprem oldu. Sadece 7 gün sonra ki daha önce de başlamış olması muhtemeldir buhar bacaları görüldü. Nisan ayının sonunda kuzey tarafının şiştiği gözlemlendi bu her dağ patlamadan önce olmasa da pek çok dağda böyle şişmeler gerçekleşiyor. Tıpkı Ağrı Dağının bazı noktalarının da şiştiği gibi. Ağrı Dağı'nın güneyinde Küçük Ağrı dağının da eteklerinde bulunan bir tepenin şişmiş olduğunu bizzat kendim gördüm ama burada ölçümler yapılıyor mu bilmiyorum. Buradaki şişlik büyüyor mu büyümüyor mu? Onu bilemiyorum. Ölçümlerin yapılması gerekiyor. Ölçüm yapılmadan bir şey söylemek zor.
Büyük Ağrı'nın çok defa lav çıkardığı ve patladığı biliniyor. Küçük Ağrı'nın da lav çıkardığı biliniyor ama büyük bir patlama yapıp yapmadığını hala bilmiyoruz. Ağrı Dağı patlarsa ne olur ve hangi bölgeler ne kadar hasar alır? Normalde Ağrı Dağını gördüğümüzde böyle bir arazi görürüz aslında. Görünenden daha karışıktır, çok karmaşık bir volkanik.
Yapıya sahip on binlerce yıllık bir süreçte farklı farklı zamanlarda farklı çapla hem patlamalar hem de lav çıkışları yapmış karmaşık bir volkanik kompleksten söz ediyoruz. Bir patlama olursa en yakın yerleşim 1840 yılında da yok olmuş olan Yenidoğan köyü. 1840 yılında Yenidoğan köyünün yerinde Ahura köyü var ve köy tamamen yok oldu. Sadece köy değil yakınındaki Rus Kışlası da yok olmuştu. Yenidoğan köyünün bugünkü nüfusu yaklaşık 400 civarında bulunuyor ve bu 400 kişilik nüfus tehlike altında bulunuyor. Yenidoğan köyünün de aşağısında Aras Nehrinin kıyısında bulunan Aralık Kasabası 1840 yılındaki patlamada Aralık kasabasının da ağır hasar aldığı ve çok sayıda can kaybı yaşandığı biliniyor. Aralık Kasabasının da nüfusu yaklaşık 20 bin civarında. İşte bu 20 bin kişilik nüfusta büyük bir patlamayla risk altında bulunuyor.
Peki diğer yerleşimlere gelecek olursak Ağrı Dağının çevresinde çok sayıda mezra ve küçük çaplı köyler mevcut. Çevirme, Güngüren, Bozkurt, Örtülü, Yukarı Atan, Gödekli, Gödekli de büyük risk altında. Çünkü Aralık kasabasının hemen yanında ve diğer küçük çaplı mezralar ve köyler. Tabii Ağrı Dağı patladığında illaki de Yenidoğan köyü Aralık Kasabası hasar görecek diye bir şey yok çünkü dağın nereye doğru püskürtme yapacağı büyük patlamanın hangi istikamete doğru olacağı önceden bilinemiyor. Sadece Ağrı Dağı kabarmaya başladığında patlamanın hangi istikamete doğru olacağını bilebiliriz. Yenidoğan köyü ve Aralık ilçesi hiçbir hasar almadan kurtarabilirdi. Buda mümkün.
Şimdi belki de en çok merak edilen konuya gelelim büyük yerleşimler, Ağrı il merkezi hasar alır mı? Ağrı il merkezi Ağrı Dağından yaklaşık 110 kilometre uzaklıkta bulunuyor esasen. Ağrı merkezden Ağrı Dağı görünmüyor bile, yani düşük risk kategorisinde bulunuyor. Piroklastik akıntı riski yok. Ancak şu olabilir, volkan bombaları biraz Ağrı merkeze ulaşabilir. Onların da çok yoğun bir hasara neden olacağını sanmıyoruz. Çünkü volkan bombaları uzaklaştıkça düşme alanları da birbirinden seyrekleşiyor ve büyük parçalar yerine daha da küçük parçalar düşmüş oluyor. Ancak büyük risk altında olan bir bölge var Doğubayazıt. İlçesi yaklaşık 80 bin nüfusuyla ve Ağrı Dağıyla arasında hiçbir engel olmamasıyla tam olarak da 30 kilometrelik yarıçapın içerisinde bulunuyor. Yani Ağrı Dağında Doğubayazıt'a doğru büyük bir patlama yaşanırsa Doğubayazıt'ta hasar çok ama çok fazla olacaktır. Yaklaşık 80 bin kişilik nüfus burada işte tehlike altında yaşıyor. Dağın gölgesinde yaşıyor. Doğubayazıt bekleyen bir başka tehlike ise volkan bombaları Ağrı Dağı yapısı itibariyle çok parçalı bazalt kayalardan oluşuyor ve alttan gelecek Büyük bir basınç bu kayaların hepsini bir volkan bombasına dönüştürebilir.
